Gemaakt voor tegenslag

Wat als het corona virus voor altijd onder ons blijft, in steeds een ander jasje?
Wat als de klimaatcrisis niet omkeerbaar is, en overstromingen onderdeel worden van de seizoenen?
Wat als depressie verschijnselen blijven toenemen onder jongeren, niet als tijdelijk verschijnsel, maar als symptoom van de tijd waarin we leven?
Wat als nog meer mensen obesitas krijgen? Bovenop de 50% van de Nederlanders, die nu overgewicht hebben. 
Wat als de huizenprijzen blijven stijgen en starters niet meer aan woningen kunnen komen omdat de economie kunstmatig wordt gestimuleerd met lage rentes en aankoopprogramma’s door het ECB?
Wat als …

Ik hoor je denken ‘dit wordt geen gezellige Happy New Year blogtekst.’
En dat klopt, het lukt me simpelweg niet op dit moment. Klik gerust weg.
Of blijf er juist bij, want dat is waar ik het graag over wil hebben.
Erbij blijven.
Ik val met de deur in huis. We zitten in een crisis; corona, klimaat, geloofwaardigheid van de politiek, verruwing en agressie op straat en online…
En de frustratie over hoe met de crisis om wordt gegaan, neemt toe.
Zoals ik ernaar kijk, komt dat omdat er in oplossingen wordt gedacht.
‘Deze crisis moet worden bezworen, we moeten het virus er zo snel mogelijk ‘onder krijgen’.
En dan komen er allerlei maatregelen om dat te fixen. Het werkt, maar tijdelijk.
Achter snelle oplossingen duiken steeds weer nieuwe problemen op.
Kortetermijnvisie met kortetermijnmaatregelen.
Het bezweren van de crisis in plaats van het echt aankijken.
Door laten dringen wat er echt mis is, in plaats van pleisters plakken.
Dat vraagt moed. 

Antoine de Kom (dichter en forensisch psychiater) verwoordde het mooi in een interview dat ik las in dagblad Trouw, vlak voor de kerst. 

De coronacrisis heeft helaas nog niet tot voldoende bezinning geleid. ik zie vooral ad hoc maatregelen, waarmee we achter de ontwikkelingen aan blijven lopen. We zouden deze gedwongen ‘sabbatsrust’ moeten gebruiken om na te denken over een nieuwe weerbaarheidseconomie. Niet wachten tot alles weer ‘normaal’ is maar in actie komen en ons krijgshaftiger gaan opstellen. Het leven en de wereld zijn veranderlijk; je kunt er niet van uitgaan dat je alles voor elkaar hebt en dan rustig achteroverleunen. Er komt steeds een nieuwe tegenslag, daar ben je voor gemaakt, daar moet je op kunnen reageren. We moeten bereid zijn offers te brengen. (-) Ik kijk het gevaar liever in de ogen dan dat ik me ervoor afsluit.

Het gevaar in de ogen kijken. Erbij blijven. Krijgshaftig. Uiteindelijk geeft het meer voldoening, want we voelen allemaal wel dat de dreiging nog lang niet is afgelopen. Het bezweren van die dreiging en het tijdelijk oplossen, kost kracht en veel geld. Zo blijkt nu.

Wat mij aangrijpt is hoe het met onze jongeren gaat. Waarom zijn zoveel van onze jongeren depressief? Toch niet zo gek, als je kijkt naar het hopeloos verouderde onderwijssysteem in Nederland? Waar jongeren veel te vroeg (voor 10 uur staan hun hersens nog niet ‘aan’) en urenlang in klassen zitten, droge lesstof te verstouwen krijgen, die niet aansluit bij hun belevingswereld en waar de norm is: goede cijfers halen. Wie kijkt dat eens echt aan? Wie durft het hele systeem ter discussie te stellen?
En niet zo gek als je beseft dat dit de generatie is die opgroeit in het digitale tijdperk, met een mobiel als verlengstuk van hun hand, met verslavende games en online schijnwerelden. Het is toch niet verwonderlijk dat daardoor hun gevoelsleven verschraalt? Zijn pillen daarvoor de oplossing? Mogen ze voelen wat er werkelijk is? Bieden we ze genoeg begeleiding daarbij? Of gaan we daarop bezuinigen.

Geen snelle oplossing maar het aankijken en het zijn met wat er echt aan de hand is. Ten volle zien nodigt uit tot een echt antwoord; doordacht, voor de lange termijn, diepgaand en vanuit verschillende invalshoeken bekeken. Niet meer van hetzelfde.
Misschien een idee om naast het huidige OMT een OMT.2 op te richten die de politici adviseert? Met mensen uit de culturele sector, met jonge mensen, economen, verpleegsters, agenten, mensen met een andere visie op hetzelfde probleem.
Of aparte Corona dependances bouwen naast de ziekenhuizen en personeel werven dat daarvoor specifiek wordt opgeleid en dubbel betaald wordt door de overheid. 
Vaccineren en boosteren? Prima, maar zolang we niet verder kijken dan ons eigen belang, onze eigen landsgrens, voorbij Europa, heeft het beperkt nut: de varianten blijven komen vanuit verre landen als Afrika en India. Zolang wij niet onze kennis delen, zij geen patent krijgen van ons vaccin, blijven wij kwetsbaar. We zijn een geheel. Wij zijn niet rijk als zij arm zijn, wij blijven niet gezond, als zij ziek zijn. We horen bij elkaar.
Dichter bij huis: gooi het jaarritme om. We weten nu dat de winter de pandemie doet oplaaien, gooi alles dicht in de winter, maak er een lange winterslaapvakantie van en werk door in de zomertijd, zodat alles open kan blijven, ook de scholen en universiteiten. Ingrijpend? Ja, maar de pandemie is ook ingrijpend. En het heen en weer pendelen tussen halve en hele lockdowns is ook aardig ontregelend. Bovendien kunnen we hier vast snel aan wennen, de natuur doet ook aan winterslaap. Om maar een paar dingen te noemen.

In mijn boek ‘Een Zucht van verlichting’ schrijf ik hier over het omgaan met de weerbarstige werkelijkheid, wat ik wel toepasselijk vind voor deze tijd. 
Daar schrijf ik over mijn heftige allergie aanvallen die maar blijven terugkeren, jaar na jaar. En steeds hoop ik door medicijnen, kuren, ander voedsel, beddengoed etc, dat het beter zal gaan. En steeds gebeurt dat niet, het is allemaal tijdelijk, er verandert niet echt iets. Tot ik op een nacht tot inzicht kom, op een krukje in de badkamer.

“Ik lig al uren wakker en kan niet slapen omdat ik last heb van mijn allergie. Op een goed moment krijg ik het zo benauwd dat ik op een krukje in de badkamer ga zitten. Ik piep van benauwdheid en zet de hete kranen in de badkamer open. Dat verlicht enigszins, maar na een tijdje ook niet meer. Dan krijg ik een paniekaanval: wat moet ik doen? Niets helpt. Het wordt niet minder. Ik heb het gevoel dat ik in een uitzichtloze spiraal zit. Het is nu al jaren zo, houdt dit ooit nog op? Dan begin ik te huilen, diep te huilen. Ik vind het zo oneerlijk en ik ben zo moe. En dan komt er een dun besef, dat dit niet ophoudt. Dit is het. Er is geen uitzicht op andere tijden. ‘Laat die hoop los’, echoot het in mijn hoofd. Het is het enige wat ik nog kan doen, de hoop loslaten. Dus dat doe ik. Daardoor ontspan ik. En dan is er, als een ragfijn draadje uit een spinnenweb waar de zon op schijnt, het inzicht hoezeer de gerichtheid op het beter willen worden, me uitput. Ik word niet beter en dat besef maakt me gek genoeg rustig. Ik ontspan. De paniek en de verkramping verdwijnen. De benauwdheid is er nog steeds maar door de ontspanning komt er ruimte om de benauwdheid heen. Het neemt me niet meer compleet in beslag, waardoor ik het er beter kan laten zijn. Ik ga terug naar bed.”

‘Een keerpunt in deze verwikkeling is het moment waarop ik besef dat er geen uitzicht is op andere tijden. Dat lijkt een dieptepunt maar dat is het niet. Het is het lichtpuntje dat nieuw perspectief biedt in deze donker nacht. Het besef dringt door dat het gericht zijn op de toekomst doodloopt, sterker nog: ik lijd eraan steeds weer mijn hoop te koesteren op betere tijden. Meer nog dan aan de allergie zelf, lijd ik aan het gericht zijn op de toekomst. De hoop op betere tijden, kan een mens jarenlang koesteren en met zich mee dragen, niet beseffend dat juist het krampachtig hopen het lijden veroorzaakt. Ondertussen wordt niet ervaren wat er werkelijk aan de hand is. Dat is zonde want in het omarmen van die werkelijkheid zit een opening. Een opening om de impasse te doorbreken en tot een nieuwe houding te komen. Op het moment dat ik tot me door laat dringen dat de allergie mijn werkelijkheid is en niet ophoudt, kan ik ontspannen en raak ik helemaal aanwezig in de benauwdheid. En dan blijkt er meer te zijn dan alleen de benauwdheid. Er komt ruimte omheen. Ruimte waardoor ik ermee kan leven in plaats van dat ik ervan af wil.’

Er is geen uitzicht op andere tijden, dit is de tijd waarin we leven. Hier doen we het mee. Het hoort bij mij, bij jou, bij onze weerbarstige werkelijkheid.

Er komt steeds een nieuwe tegenslag, daar ben je voor gemaakt, daar moet je op kunnen reageren’, zegt de Kom. Dat vind ik troostrijk. En ik ben het met hem eens. Wij mensen zijn sterk, ongelofelijk inventief, en we passen ons razendsnel aan. Wij kunnen dat. 
Tijd voor een wezenlijk antwoord.

Ik proost op ons, de voelers, de zoekers, de aankijkers, de heldhaftigen,
en ik zie je graag in het nieuwe jaar.

Marthe van der Noordaa

In een andere tijd verkeren

Het begint met een bepaalde onrust in me. 
Een gevoel van ergens naar op zoek zijn zonder richting. 
Maar ook met iets van vervreemding. ‘Het past niet, ik pas niet.’ 

Ik begrijp steeds minder van de wereld om me heen. 
Ik snap veel niet van de keuzes die gemaakt worden, 
van het wegkijken, het uitstellen. 
Wat is de waarde van geld als schoonheid verdwijnt? 
Wat hebben we aan de Meta virtual reality van Mark Zuckerberg
als mensen steeds eenzamer zijn en behoefte hebben aan bezoek? 
Wat heb je aan industriële ontwikkeling als de aarde sterft?
Wat doe je als alles schreeuwt ‘help, red mij, het gaat niet meer!’ 
en leiders zeggen ‘is goed, over 10 jaar’. 

In die wereld voel ik mij een vreemdeling. 
En niet alleen nu, toen ik jong was had ik ook van die momenten.
Dat ik soms uitzoomde en dacht ‘dit is een rare wereld,
met rare oplossingen, die ik niet begrijp.’
Wie is er gek? 
Dat is meestal mijn cue.

Dan weet ik dat het tijd wordt om te schrijven, in mijn dagboek,
aan een stuk, een artikel, op mijn Weblog. Liefst langdurig,
zodat ik me ergens in kan vastbijten. 
Anders glijd ik weg, machteloos, dolend en grumpy. 
Een boek zou goed zijn. Het is ook alweer even geleden, 
mijn laatste boek kwam uit in 2016. 
Maar ik heb geen idee. 
Ja, misschien een paar losse draadjes.
Maar niet echt, dat ene.

Het meisje met de vragen zonder antwoord

“Bij alle terechte zorgen past tegelijkertijd de nuchtere vaststelling dat Nederland een goed land is en blijft om in te leven”, klonk tijdens de troonrede dit jaar.
Dezelfde avond konden we bij het journaal de schrijnende beelden zien van droogte in Oost-Afrika, als gevolg van de klimaatverandering. Mensen in nood, geen water, geen oogst, niets meer om te eten, zwaar ondervoede kinderen. Als je dat ziet, wordt de uitspraak nog eens onderstreept: Nederland is zeker een heel goed land om in te wonen. Zoveel om dankbaar voor te zijn. We hebben over, denk je dan. Genoeg te geven en uit te delen: onze rijkdom, onze kennis, onze zorg.

Maar wat gebeurt er in ons mooie land? We zijn heel druk met een vastlopende politieke formatie, protesterende mensen op straat, boze boeren, boze burgers, boze antivaxers, boze provaxers.. zoveel mensen, zoveel meningen. Dat lijkt nu voorop te staan en heel belangrijk. Op zich is er niks mis met een mening en eenieder mag vinden wat hij wil, maar het breed uitmeten als een overtuiging, als een recht dat wordt afgezet tegen het recht van een ander, en dat dan weer uitvergroot op social media, alsof het van levensbelang is. Wat dient dat?

Misschien zijn we
juist nu we
van alles
van alles vinden
pas echt iets verloren

Merel Morre omschrijft het hier mooi, vind ik. Waar leidt het toe, al dat vinden, al die meningen? Frustratie, versplintering, onvrede, een tweedeling ‘ik en de ander’.
Wat raakt er verloren?
Gezamenlijkheid. Benieuwdheid ook, wat mij betreft. Een open houding. En dat laatste hangt voor mij samen met de versmalling die optreedt in ons eigen wereldje, terwijl er zoveel meer is. Ik mis de relativering en het besef dat er zoveel meer aan de hand is dat schrijnender is dan dit. Onze aarde verkeert in acute nood. Dat vraagt om vaardig handelen, liever gisteren dan morgen. Mensen in arme landen verkeren in nood, mensen zijn ontheemd, er is honger aan de andere kant van de wereld. Als we dat echt tot ons door laten dringen, dan overstijgt dat toch onze eigen kleine wereld, onze overtuigingen, ons eigen gelijk? Met dat soort vragen loop ik rond.
En meestal vind ik dan richting bij schrijvers of dichters.

We lazen samen gedichten
en wogen elk woord,
vroegen ons af wat ze betekenden
zoveel eeuwen later,

toen het meisje in de klas
dat altijd vragen stelde waar
geen antwoord op was vroeg

of je ook dichter kan zijn
zonder gedichten te schrijven.

We hadden geen antwoord op die vraag,
er viel een woordeloze stilte,
een ongemak te denken
dat we misschien waren omringd
door zwijgende dichters.

Onbeantwoord is die vraag
blijven hangen in mijn leven,
in een wereld vol woordenbrij,
vol dichters die hun woorden
lenen en leuren.

Nooit ontmoette ik
een grotere dichter dan
het meisje met de vragen zonder antwoord.

Jo Govaerts, Uit haar bundel: ‘Moord en brand’

Haar woorden vind ik troostrijk.
Het besef dat er op veel vragen geen antwoorden zijn,
voor veel ongemak geen oplossingen.
Wat blijft is te rusten in het ongemak
‘in een wereld vol woordenbrij’
Niet het ongemak afschuiven of overschreeuwen,
maar leven met de vragen.
Dat is de kunst.

Leven met de vragen waar niet meteen een antwoord op komt,
waar misschien wel nooit een antwoord op komt.
Er is zoveel dat we niet weten op dit moment.
Zoveel is onzeker,
daarin zijn we gelijk.
We weten het niet,
daarin zijn we meer dan ooit samen.

Wat rest? Ons richten op wat er wel is
De dankbaarheid die dat kan brengen.
En de aanzet om van daaruit te doen wat we kunnen.

In een wereld vol woordenbrij, bied ik graag een meditatietraject aan:
‘Pad van ontwaken’ Het pad van niet-doen.
Op een rustige plek in de duinen van Schoorl.
Wie weet ontmoeten we elkaar daar.

Marthe van der Noordaa

Klein groot geluk

• 

Het dorpsplein is niet groot maar toch lijkt het alsof alles er is; het wordt omringd door een bakker, een slager, een café, een postkantoor, een fietsverhuur, en aan de randen staan kramen met groente en fruit, met kazen, met oesters en een met wapperende zomerjurken. In het midden van het plein staat een draaimolen met ornamenten en beesten, zo’n ouderwetse versierde molen, vol met kindjes. Ik zit op het kleine terras van het café aan mijn ochtendkoffie, met een croissant zoals je ze alleen in Frankrijk kunt krijgen.

Er klinkt een bel, de draaimolen stopt. Nieuwe ronde, nieuwe kindjes. Ze klimmen op de draaimolen, vol enthousiasme rennen ze op een dier af en dan de lichte paniek: wil ik wel op het paard? Of kies ik de zwaan, nee de giraf! Of toch de helikopter, die op en neer gaat als je op het stuur drukt? De bel klinkt weer, nu toch echt gaan zitten, en daar gaan ze. Eromheen zitten moeders met boodschappentassen op plastic witte stoelen. De kinderen zwaaien, steeds opnieuw na een rondje als ze hun moeders weer zien.

Naast me zijn twee vrouwen in gesprek, ze praten onophoudelijk. Zo snel als dat kan gaan in het Frans, de woorden buitelen over elkaar heen. Ze drinken eerst een petit café, dan pastis. De geur van de perziken op de fruitkraam vlakbij is heerlijk, ze zijn overrijp. De rij voor de slager wordt steeds langer, er mogen maar twee mensen tegelijk naar binnen in de kleine winkel, de meesten willen ‘poulet roti’ die staan te draaien buiten voor het raam, ook die zijn te ruiken op afstand. En uit het bakkertje komt iedereen naar buiten met een of twee baguettes onder de arm. Ik geloof niet dat ze het hier kennen, een glutenvrij dieet.
Ik geniet van wat ik zie. Mensen staan stil, maken een praatje, kopen tomaten, artisjokken, oesters. Ik bestel nog een koffie. 

Dan ineens klinkt er een claxon. Er komt een man met een hoed het plein op gefietst. Hij knijpt in de claxon op zijn stuur, maar heeft ook een bel in zijn hand die hij luid laat rinkelen. We kunnen niet om hem heen: een grote zwarte punthoed, een glimmende blauwe jas met achterpanden en een luide stem: “Bonjour mesdames et messieurs!” Hij stapt af en in een handomdraai heeft hij een mini podium gemaakt: kratje uitgeklapt, fluwelen kleedje erover, hij stapt erop en begint een… tja, wat eigenlijk? 

Met een prachtige diepe stem schalt hij over het plein, er komt een jongetje aangerend, hij gaat recht tegenover hem op de grond zitten. De man haalt uit de binnenzak van zijn blauwe jas een paar briefjes en leest die voor. Het lijken een soort advertenties of krantenberichtjes? Soms ineens schatert het jongetje. De man heeft één persoon publiek (eigenlijk twee, incluis mij), maar zijn enthousiasme is er niet minder om, hij gaat stug door. Soms springt het jongetje op en klapt in z’n handen, er is iets opwindends gezegd! Langzaamaan staan er meer passanten even stil, ze luisteren. Eerst twee, dan drie, dan vijf, en dan wordt het een kring van mensen om de hoedenman heen. Er wordt intensief geluisterd, er wordt gelachen. Ik versta het niet goed, het gaat te snel, maar het maakt niet uit, het is prachtig: zijn dragende stem, de eenvoud, de concentratie van de mensen, het samenzijn. Een oervorm van theater.

En dan ineens is het klaar. De man steekt zijn briefjes in de binnenzak van zijn glimjas, tilt zijn hoed op, maakt een lichte buiging. Het jongetje klapt, de andere klappen mee en binnen een paar minuten is zijn kratje en kleedje opgeruimd, stapt hij op zijn fiets, klinkt de claxon drie keer en “Au revoir!”
De mensen lopen door, het jongetje zoekt zijn moeder en de pleingeluiden nemen het weer over. ‘Ting Ting’, de draaimolen draait de volgende ronde. 

Ik blijf nog even zitten. Getuige van klein groot geluk.

Marthe van der Noordaa

Meer mededogen, minder tranen

Dankbaar ben ik dat ik in Nederland woon.
En niet in de Gazastrook, waar je moet vechten voor je eigen stukje grond, je huis;
Niet in Wit-Rusland waar je een afwijkende mening met gevangenschap of de dood bekoopt;
Niet in Servië, waar al vijftig jaar een dictatuur heerst en de economie op instorten staat;
Niet in Afrika, waar door de droogte steeds vaker geen water uit de kraan komt;
Niet in Italië, (hoe aantrekkelijk ook met zijn historische schatten) het wordt geteisterd door corruptie. En zo zijn er nog veel meer landen op te noemen.

Dankbaar ben ik dus dat ik hier veilig woon, een eigen huis kan hebben, dat er een zorgstelsel is, de vuilnis iedere woensdag wordt opgehaald, er dagelijks water uit de kraan komt en ik deze blog kan schrijven en daarop mijn eigen visie en mening kan uiten, zonder bang te zijn om opgepakt te worden. Wat een geluk.
En het geeft me ook een gevoel van verantwoordelijkheid. Om verder te kijken dan mijn eigen hachje. Om zorg te dragen voor wat er nodig is, voor de mensen die lijden, voor de aarde die lijdt, voor de verschrikkingen die mijn huiskamer binnenvallen via het nieuws.

In mijn favoriete serie ‘The new pope’ wordt aan de paus (prachtrol van John Malkovich) gevraagd: ‘Waar huilt u om?’ 
En hij antwoordt: ‘Om de onuitputtelijke imperfectie van de wereld.’
En vervolgens zegt hij: ‘Al het lijden in de wereld zijn uitwassen van de liefde.
Verstoringen van het vermogen om lief te hebben. De vraag is: hoe moeten we liefhebben?’

Dat vind ik een hele mooie en actuele vraag. 
Niet vragen als: hoe lossen we dat op? Hoe herstellen we de economie? Welke sancties zijn nodig tegen welke machthebbers? Etc. Maar: Hoe moeten we liefhebben?
De vraag stellen opent al een weg naar een nieuw antwoord op de onuitputtelijke imperfectie van de wereld. Stel je voor dat het de openingsvraag zou zijn als alle Europese landen bij elkaar komen rond het klimaatverdrag: hoe moeten we de aarde liefhebben? Of rond het vluchtelingenvraagstuk? Hoe kunnen we liefhebben? Wat revolutionair zou dat zijn.

Bij mij rijst op: ons verbinden met het lijden. Om te beginnen met ons eigen lijden, onze imperfectie, en vervolgens met het lijden van de mensen om ons heen. In het boeddhisme wordt gesproken over mededogen. Dat is een specifiek soort liefde, karuna: de liefde die het vermogen heeft het lijden van anderen te verlichten. 

Ik schreef er dit over in mijn boek ‘Een Zucht van verlichting’ (pag.83):
Mededogen strekt verder dan de liefde voor je eigen ‘kringetje’. Beperkte liefde wordt alomvattende liefde. Het behelst alle mensen en wezens om je heen. Je kunt alleen op die manier liefhebben als je de ander, het andere wilt begrijpen, als je wilt zien waar de ander aan lijdt en wat hij of zij behoeft.‘Om lief te hebben moet je leren begrijpen’, heeft Boeddha gezegd. Begrip komt voort uit aandachtig kijken naar de ware aard van de dingen. Dan ga je zien dat er geen afzonderlijk zelf is; dat de dingen en de mensen bestaan in onderlinge afhankelijkheid. In het wegvallen van het onderscheid ervaar je liefde.

De onuitputtelijke imperfectie van de wereld roept steeds weer op tot mededogen. Zoveel zaken die raken en die bestaan in onderlinge afhankelijkheid. Als iets ons op dit moment wereldwijd met elkaar verbindt is het wel Covid. Wat een kans biedt het om hier vanuit verbinding en mededogen een antwoord op te geven: om te beginnen door mondiaal af te spreken dat het patent op de vaccins wordt vrijgegeven, zodat het beschikbaar komt voor alle landen. Helaas, voor alsnog is het ieder land voor zich en de farmaceutische industrie voor zichzelf. 
Maar wat we ook doen, er verandert niets aan dat de mensen blijven bestaan in onderlinge afhankelijkheid. Als wij in Europa allemaal zijn ingeënt, maar de mensen in bijvoorbeeld Afrika niet, blijven we ziek worden. Zolang er mensen aan de andere kant van de wereld sterven aan honger, zijn wij niet rijk. De armoede in de wereld is verbonden met onze rijkdom. Dat gegeven ligt aan de basis van de enorme stroom ontheemden die naar de rijke landen op de vlucht zijn. We blijven met elkaar verbonden.

Als je je laat raken door het lijden van anderen, valt het onderscheid weg en is het een natuurlijke reactie om te helpen. In die zin is mededogen actief, het is een werkzaamheid. Het roept handelen op. Een vanzelfsprekende natuurlijke impuls tot geven. Wat dat is, dat mededogend handelen, is heel persoonlijk. En steeds weer een keuze. 
‘Wat heeft het voor zin, die kleine bijdrage die ik kan leveren?’ Heel veel. Iedere daad van liefde, van mededogen, is een lichtpuntje in het leven van een ander. En alle individuele lichtpuntjes samen maken dat de wereld er anders uitziet.
Of zoals the new pope zegt: Hopelijk minder tranen in de oceaan van de menselijke geschiedenis.

Meer mededogen, minder tranen, hoe fijn zou dat zijn.

Lieve groet,
Marthe van der Noordaa

Eiland van aanwezigheid

Vorige week liep ik op bergschoenen en een muts op door de besneeuwde duinen naar het Vogelmeer, waar werd geschaatst. Nu zit ik hier, aan de rand van de sloot en de vijver die grenst aan onze tuin, zonder jas aan, in de schuchtere zon. De eerste zon op mijn wangen. Het overvalt me, deze plotselinge warmte eind februari.

Ik kijk naar de vijf ganzenjongen die geluidloos zijn neergestreken in de ruime vijver. Ze zijn terug. Het lijkt nog maar zo kort geleden dat ik ze als kuikens heb zien rondscharrelen, zien groeien en overleven, altijd poezen of een vos op de loer. Een wonder dat ze het alle vijf gered hebben. Niet meer jong nu, volwassen volle ganzen.

Hoe hebben zij de weg teruggevonden? Een ander wonder. Ze leggen vanuit het koude noorden misschien wel meer dan vierduizend kilometer af. Het schijnt dat ze hun vluchtrichting bepalen aan de hand van het zonlicht en in de nacht laten ze zich leiden door de positie van de sterren en de maan. Ik kan me nog voorstellen dat ze op die manier de weg vinden naar een land, Nederland in dit geval (vind ik al heel knap hoor), maar dan: hoe vinden ze de weg naar dit specifieke vijvertje achter een huis in dit doodlopende straatje in Bergen? Dat is toch ongelofelijk? Het heeft met erfelijke overdacht te maken en ze prenten iets van de kennis van de omgeving in, tijdens hun verblijf in hun broedgebied.
Het wonder is er niet minder om.

In de verte klinken meeuwen. Een nieuw geluid in mijn leven. Het gekrijs van meeuwen.
Een geluid dat direct iets bij me oproept zoals krekels dat van vochtige warmte, zo roepen meeuwen zout water op, havens, eilanden, uitgestrekt water, broodje haring…
Wonen aan de kust.

Mijn oude vader at net soep bij ons. Zijn bezoek op zondag. Een lieve opa die als vanzelf invoegt. Een krant leest in de serre, of kruiswoordpuzzelt. We praten steeds minder, begrijpen steeds meer, de stiltes zijn vertrouwd. Een natuurlijke nabijheid, ik ben een vaders kind, al zo lang een onveranderlijk onderdeel van mijn leven en tegelijkertijd is het afscheid ingezet. Ik voel het in mijn hart. 90 jaar nu.

Een frisse lach verstoort mijn mijmering. De buurmeisjes komen buiten. Ze duikelen en springen op de trampoline, uitgelaten. Eindelijk weer buiten spelen zonder jas. De jongste lacht onbedaarlijk, er is iets heel erg grappig, daar aan de andere kant van de schutting. En het gaat maar door, zonder reserve. Aanstekelijk. Ik lach stilletjes mee.

De eenden in de vijver krijgen door dat er nieuwe gasten zijn. Grote nieuwe gasten en ze zijn met veel. Gesnater. Ze zwemmen om elkaar heen, tasten af. Wiens territorium wordt het? De meerkoetjes zouden het wel tegen ze op kunnen nemen, ik heb ze vorig jaar met z’n tweeën de ganzen zien wegjagen bij hun nest, dat ging er fel aan toe. Nu zwemt het nog in alle rust om elkaar heen, op deze zondag.

Ik voel de zon op mijn wangen, heel intens nu. Niet omdat de zon fel is, maar omdat mijn poriën zich weer voor het eerst lijken te openen. Alles lijkt intenser, de voorjaarswarmte op mijn huid, de geluiden die ik hoor, wat ik zie, de details. Zo zit ik aan de waterkant, een beetje te zitten. Op iedere uitademing voel ik de spanning en moeheid van mijn lichaam langzaam wegtrekken. Er komt een heldere ontspanning, op mijn eiland van aanwezigheid. De pandemie drijft af, ik raak los van de dreiging, van maatregelen en van moeten. Van consequenties van maatregelen. Van uitstel en beperking. Er komt ruimte. 

In deze zintuigelijke aanwezigheid klapt er iets open van de onmetelijke ruimtelijkheid. De tijd valt even weg. Het herinnert me aan wat ik onlangs las in ‘Het ongelofelijk geluk van wat is’ van Jon Bernie:

‘Hier zijn is niet het resultaat van je inspanning. Het is eerder wat er overblijft, wanneer inspanning wegvalt. Kijk nu! Stop en luister naar dit moment. Voel dit moment. Merk elke onrust, rusteloosheid, afkeer, of worsteling in je geest op. 
Doe nu een stap terug en let op de kwaliteit van aandacht die je net op je ervaring hebt gericht. Wanneer je op die manier naar jezelf kijkt, komt er gevoel van aanwezigheid, gerichtheid en levendigheid op. Dat betekent hier zijn. 

Het is voor ons mensen heel makkelijk om het gevoel voor de zin van het leven te verliezen, om ons vervreemd, onbetrokken, of niet vertegenwoordigd te voelen, vooral met betrekking tot alles wat verkeerd aanvoelt in de wereld. Maar wanneer je dit begrip, dit gevoel van gerichte aanwezigheid leert kennen, zul je een vervulling ontdekken die ontspannen en moeiteloos is, en die zal geleidelijk je toevlucht, je rustplaats worden – de echte thuisbasis van zijn. 

Laat dus je ideeën wegvallen, laat je controle los, en sta jezelf eenvoudigweg toe dit gewaarzijn te zijn, waarin alles wat je ziet tevoorschijn komt. Misschien word je omgeving opeens levendiger: kleuren, gewaarwordingen, we ontwaken tot de schittering van dit moment. Loods jezelf steeds terug naar hier zijn.’ 

Loods jezelf steeds terug naar hier zijn. Dat neem ik met me mee, de komende tijd, waarin weer van alles staat te gebeuren.

Voor nu, een zachte voorjaarsgroet,

Marthe van der Noordaa

Het verfoeide 2020

“De beste wensen voor 2021, eindelijk kunnen we dit ellendige jaar achter ons laten.”
“Dat we 2020 maar snel mogen vergeten.” Dat soort nieuwjaarswensen hoorde ik om me heen. Vergeten? dacht ik dan, laten we juist vol stilstaan bij dit jaar. Laten we het onderzoeken, doorgronden, binnenstebuiten keren en van leren. Want wat een waardevolle informatie zit er in dit unieke verfoeide jaar! Dat is mijn nieuwjaarswens.

Om een paar dingen van 2020 te noemen die ik van waarde vind: dat we weer hebben ervaren hoe kwetsbaar we zijn, en niet onfeilbaar. Want dat was al die tijd al een illusie, en dan komt de dood rauwer dan rauw op ons dak. Zo is gebleken. Vele dierbaren zijn begraven.
Dat we zijn stilgezet en daardoor zijn gaan herwaarderen wat heel dichtbij ligt. 
Dat we weer weten wat de vitale beroepen zijn. Dat we de mensen weer zien die we niet kunnen missen. De beroepen die de maatschappij draaiende houden.
Dat alleen de winkels met basisbehoeften nog open mochten blijven. We staan weer eens stil bij wat onze basisbehoeften eigenlijk zijn. Het zoveelste paar schoenen? Onderbroeken, pastasaus, bloemen, boeken, keukenspullen, paracetamol, Hema rookworsten, chips. De muur van chips was ineens helemaal leeg bij onze supermarkt tijdens de lockdown, kennelijk een hele belangrijke basisbehoefte. Er zijn 7 merken chips verkrijgbaar en ieder merk heeft wel 5 smaken: keuze uit 35 soorten chips. Waarom eigenlijk? En wat mis je nou het meest als het erop aan komt? Dat soort vragen hebben zich aangediend. 

Ook kwam in de spotlight hoe we zijn doorgeslagen in onze omgang met dieren, of het nou in megastallen is in de Achterhoek, in veel te kleine kooitjes op fokkerijen in Brabant of op illegale markten in Wuhan. We vangen ze, fokken ze, vergassen en vermalen ze, hakken staarten, slagtanden en schubben af om te verwerken in tassen of medicijnen, dat soort rare dingen doen we met dieren. En dan is daar ineens het dodelijke virus dat via dier op mens wordt overgedragen. Niet de eerste keer. Ebola werd overgedragen via vleermuizen, SARS via civetkatten en de Pest, waaraan ooit een derde deel van alle Europeanen is gestorven, via ratten, via de vlooien op ratten. De ratten (met hun dodelijke gast in de pels) brachten het virus via het ruim van de handelsschepen wereldwijd onder de mensen. Nu gebeurt de verspreiding veel sneller, want we vliegen.
Zouden wij mensen door deze pandemie anders gaan kijken naar reizen? Naar het onbeperkte vliegen dat we zijn gaan doen? Voor €48 euro vliegen naar Istanbul, we weten allemaal dat het niet klopt en dat we daar op een andere manier hoge prijzen voor betalen.

Zo waardevol vond ik het om tijdens de eerste lockdown te zien te zien hoe snel de natuur herstelt als wij mensen binnen blijven! Als wij ruimte geven aan de natuurlijke gang en ons er niet mee bemoeien. Hoe snel dat herstel gaat is heel hoopgevend en heel hard nodig natuurlijk. Dat weet iedereen. De noodklok luidt. 2020 vertelt ons dat er geen enkele reden meer is om te ontkennen, weg te kijken, om te wachten. Klimaat en natuurbehoud hoog op de agenda in 2021.

‘Hopelijk kunnen we zo snel mogelijk weer terug naar normaal’, zag ik regelmatig voorbijkomen op social media. Wat is normaal? Zijn het de excessen waar we de afgelopen jaren aan gewend zijn geraakt? Het normaal is de waan geworden. In de waan moet het comfortabel en leuk blijven. En daarbij denken we dat we veel meer nodig hebben en worden we afhankelijk van omstandigheden en prikkels. Terwijl we met zoveel minder toe kunnen, is gebleken uit afgelopen periode. 
Dus laten we vooral niet teruggaan naar ‘normaal’, zou ik zeggen.
Mijn wens is om elkaar juist niet te betoveren met de waan, niet te doen alsof we dit achter ons kunnen laten en kunnen fixen. Dan blijft de ontreddering en de kwetsbaarheid. Want het volgende virus ligt alweer op de loer. 

Laten we ernaar kijken, naar 2020
als een mijlpaal, een leerschool, een keerpunt.

Laten we onderzoeken en onderscheiden.
De waan van de werkelijkheid scheiden. 
Niet doorschakelen en controle herpakken,
maar verliezen. Kiezen en verliezen. 
Het overbodige loslaten: 
de zaken die ons niet dienen,
die ons betoveren, zoet houden,
verslaven en versplinteren,
maar niet bijdragen.

Dan kan er werkelijk iets veranderen.
Verandering kan niet zonder verlies.
En natuurlijk vraagt dat offers en doet dat ook pijn.
Maar liever de pijn
dan de illusie.
Liever de weerbarstigheid
dan de waan.

Ik toost op de weerbarstigheid en de zoektocht 
naar een oprecht antwoord op 2020.

Marthe van der Noordaa

Denk eraan dat alle wonderlijks dat je bestudeert
het collectieve werk van vele generaties is
waaraan allen hun geestdrift en inzet hebben gewijd.
Dat erfdeel berust nu in je handen die het in eerbied ontvangen,
verder ontwikkelen en straks aan je nageslacht toevertrouwen.
Daarin zijn we onsterfelijk:
samen scheppen we een oeuvre dat ons overleeft.

Albert Einstein (1879-1955)

Relaxte slordige mannen

Soms ben ik wel eens jaloers op mannen. Als ik het kameraadschappelijk samenzijn zie onder mannen, waarbij iedereen vanzelfsprekend onderdeel is van de groep. Of als ik hoor over het gemak waarmee ze elkaar na een ruzie met twee zinnen en een schouderklop kunnen vergeven, waar vrouwen soms wel twee maanden en tien gesprekken voor nodig hebben. Bij vrouwen kan het nog wel eens ingewikkeld worden, met onderling gedoe, rivaliteit, geroddel, een kritische blik. Ik zei een keer tegen een vrouw die voor me stond in een rij – ze had een opvallende gekleurde jas aan en een hoedje op – ‘wat zie je er leuk uit’. Het was alsof de hemel openging, ze klaarde helemaal op. We raakten aan de praat en zij zei dat ze eigenlijk nooit complimenten kreeg van vrouwen. Gek eigenlijk. 

Het zou te maken kunnen hebben met de kritische houding van vrouwen, vooral ten opzichte van zichzelf. Er wordt veel over geschreven: dat vrouwen een grote interne twijfel kunnen hebben over wat ze kunnen, en als ze iets goed gedaan hebben, het al snel bagatelliseren en eerder toeschrijven aan externe factoren dan aan zichzelf. Op dit gebied een wankel zelfvertrouwen. Uit onderzoek blijkt dat mannen zichzelf in 30% van de gevallen juist overschatten, ze bluffen sneller en durven meer. En het blijkt te werken: hoe meer je gelooft dat je bepaalde functies aankunt, hoe meer anderen het je toevertrouwen. Bij een vacature zijn vrouwen van mening dat ze aan alle eisen moeten voldoen, mannen denken dat 60% voldoende is. We kunnen hierin nog van elkaar leren.
Vanuit die interne twijfel schijnen vrouwen zich veel te vergelijken met hun omgeving. Ze weten vaak feilloos waarin de ander mooier of geslaagder is. Concurrentie ligt op de loer. Terwijl we elkaars steun juist zo nodig hebben. En complimenten zijn ook heel welkom.  

Ik moet ook wel denken aan het verschil tussen mannen en vrouwen als ze met elkaar op stap zijn geweest, naar de kroeg, uit eten. Hoe het kan gaan met afrekenen. Bij vrouwen wordt vaak heel precies uitgerekend wie wat heeft gehad -eerlijk maar ingewikkeld- bij mannen tikken ze de rekening hoofdelijk om en klaar, een stuk relaxter.
Dat relaxte is ook wel iets wat me fascineert, vooral in het dagelijks leven en de huishouding. Zoals mijn man volkomen zorgeloos uit zijn vieze broek stapt en die ter plekke op de grond laat liggen, en er de dagen erna zonder problemen omheen blijft lopen, alsof de kous daarmee af is. Sterker nog, gerust op een ander plekje nog een shirt of pyjamabroek laat liggen en in de hal zijn riekende sportkleren in een hoekje op de grond. En daar heel ontspannen in blijft, dat vooral! Hoe doet ie dat toch? denk ik dan. Hij zit er echt niet mee dat er overal door het huis hoopjes op de grond liggen. Ik kan daar na twee hoopjes al niet meer tegen. Vervolgens is hij overigens ook niet verbaasd als die kleren op een goed moment gewassen en wel weer in zijn klerenkast liggen. Alsof die kleren dat zelf gedaan hebben en een eigen leven leiden.
Een boterham smeren en dan het vieze mes met de boter eraan op het aanrecht laten liggen, ook zoiets, het boterkuipje nog open, de kaas uit het papiertje, net naast de ijskast en dan eerst gaan lunchen. Vervolgens gebeurt er van alles en blijft dit de rest van de dag op het aanrecht liggen. Hij loopt er heus een paar keer langs, ziet het volgens mij wel, maar ziet het niet als een probleem! Natuurlijk erger ik me er ook aan, maar als ik heel eerlijk ben, is het dit soort onthechte losheid bij alledaagse dingen waar ik jaloers op kan zijn.

Ik kan me uiteraard voorstellen dat er ook andere mannen zijn wat dit betreft. Maar daar val ik niet op kennelijk, want ik heb altijd ‘slordige mannen’ gehad. Ook slordige zoons trouwens, maar dat is vast de schuld van het DNA. Ooit kochten we een keer een cadeau voor een man die vijftig werd, een grote vuurkorf voor buiten, en die man vroeg na het feestje of hij ‘m misschien kon ruilen? ‘O jee, is er iets mis mee’, vroeg ik? ‘Nee hoor, hij is prachtig maar ik heb liever iets anders, het geeft zo’n rommel in de tuin, zo’n vuurkorf.’ Kijk, zo’n man laat denk ik niet zijn vieze broek op de grond liggen, of een beboterd mes op het aanrecht. Je hebt ook mannen die heel netjes zijn op hun kleding, en er tiptop en hip uitzien, ik heb er nooit mee in bed gelegen. Mijn vriendjes hadden meestal van die afgekloven V-truien en broeken waarvan je je kunt afvragen: ‘is dat ooit mode geweest?’ Mannen die nooit in etalages van winkels kijken, laat staan enig besef van mode hebben. 

Wat ik al zei: we kunnen veel van elkaar leren. Ik in dit geval rondom loslaten en ontspannen. Mijn liefde voor slordige mannen zegt veel over mezelf; als antwoord op de blinde paniek die soms toeslaat als ik me verbind met de weerbarstige werkelijkheid, klamp ik me vast aan de paar vierkanten meters in mijn eigen leventje: opruimen, schoonmaken, de was doen, ijskast vullen. Rust, reinheid en regelmaat. Ooit in het leven geroepen voor jonge kindjes, maar net zozeer voor deze moeder. En als ik daarin doorsla, laaf ik me aan de slordigheid van mijn man, die me helpt herinneren aan mijn verlangen naar onthechte losheid. Gewoon maar wat doen. De boel de boel. Soms oefen ik, dan doe ik een week de was niet (gaat niet vanzelf). ‘Geen schone onderbroeken meer in de kast? Goh, misschien liggen ze ergens op de grond.’ Heel bevrijdend.

Marthe van der Noordaa

Kunst koesteren

• 

In deze tijd van het jaar vindt altijd de Kunst10daagse plaats in Bergen. Tien dagen lang kunst van ruim tweehonderd kunstenaars op honderzestig locaties; in ateliers, in tuinen, in het bos, bij mensen thuis, in cafés, rond de kerk. Een groots event in het kleine dorp Bergen, waar tijdens die 10 dagen soms wel 30.000 mensen op af komen. Maar helaas: het gaat niet door! Vanwege aangescherpte corona maatregelen, is net besloten. Wat een strop, voor de kunstenaars uiteraard, maar ook voor de bezoekers, voor ons mensen. 
Want wat is een leven zonder kunst? 

Die vraag dringt zich steeds vaker aan me op nu zoveel theaters sluiten, muziekfestivals worden geannuleerd, orkesten worden opgebroken, exposities amper worden bezocht. Zoveel kunstenaars niet gezien, niet gehoord. Je zou kunnen denken: kunst is een extraatje, een soort luxe, geen belangrijke levensbehoefte. Dus ja, jammer als het niet doorgaat maar geen ramp. Het is ook geen ramp, maar wel een groot gemis. Kunst brengt iets wat voorbij het logische denken gaat, voorbij kosten en baten, voorbij ‘nuttig’. En daarmee is het juist zo waardevol.
Het tilt ons naar een ander niveau, voorbij de alledaagse sores en platheid, naar het niveau waar we geraakt worden zonder te begrijpen, waar we getroost worden door onbekenden, waar tragiek toegankelijk en behapbaar wordt, waar we kunnen worden herinnerd aan wat wezenlijk is, of waardoor we simpelweg opgetogen en verfrist huiswaarts kunnen keren.
Kunst als balsem voor de ziel. 

En dat lijkt me juist in deze tijd geen overbodige luxe, maar noodzaak. De vervreemding waar we meer en meer in terecht komen, door alle maatregelen, maar ook door de enorme vlucht die de digitale ontwikkeling heeft genomen in de afgelopen decennia. Steeds meer mensen raken in een isolement, zijn eenzaam, somber, ontheemd. De expansiedrift heeft ons veel welvaart gebracht, zeker, maar op een ander vlak zijn we veel armer geworden. Op het eenvoudige menselijke vlak, van direct contact, zorgdragen voor elkaar en afstand overbruggen. Op het vlak van iets doen, niet omdat je er beter van wordt, maar omdat je hart ernaar uitgaat. Kunst ontstaat vaak vanuit deze passie. In die zin is kunst, net als de liefde, om niet. 

Ik moet in dit kader denken aan een citaat van Charles Eisenstein een Amerikaanse schrijver en activist, die pleit voor een nieuwe kijk op de wereld van ‘separation’ naar ‘interbeing’.
‘Laat het duidelijk zijn dat dit de revolutie is: liefde voor alles dat leeft om wat het is en niet vanwege de waarde ervan. Als we ons daarvoor openstellen, zal niet alleen onze verhouding tot de natuur veranderen. Het zal ook leiden tot een transformatie van ons economisch systeem, dat juist gebaseerd is op het uit winstoogmerk uitbuiten van mensen.‘

‘Liefde voor alles dat leeft om wat het is en niet vanwege de waarde ervan.’ Zo mooi. En revolutionair omdat we daar zo ver vanaf zijn geraakt. Gewend als we zijn om keuzes te maken vanuit: wat levert het op? Het is een rigoureuze beslissing om ons daarop te richten, te midden van de pandemie: om de liefde lijdend te laten zijn. Menselijk dichtbij. 

‘Blijf dansen, lachen, luisteren, voelen’, staat boven de agenda van het Internationaal theater Amsterdam. Laten we de theaters bezoeken, de muzikanten uitnodigen, musea binnenwandelen, filmhuizen steunen. Laten we de kunst koesteren als een noodzakelijk kostbaar goed.

Marthe van der Noordaa

Liefde en lezen

Om met de deur in huis te vallen, de afgelopen maanden zijn er twee boeien geweest die ik heb vastgepakt: liefde en lezen.

Lezen maakt me rustig en brengt me bij wat er echt toe doet. Het is voor mij, net als de liefde, een intieme aangelegenheid. Een goed boek ervaar ik als een onthulling, kwetsbaar, je wordt toegelaten in iemands persoonlijke verhaal. Je mag mee in hun zoektocht, en wordt daardoor deelgenoot van hun diepere vragen die blijken te raken aan de mijne. En dan ineens die zin of zinnen waarvan je denkt, had ik die maar geschreven. Taal kan zo schoon zijn. Soms is een boek zo raak dat ik daarna even een tijdje niet meer kan lezen. Ken je dat? Dat je niet zomaar weer ruimte hebt voor een ander boek, alsof je direct na aankomst over zou stappen in de volgende bus naar een verre bestemming. Die ervaring had ik na het lezen van de nieuwe roman van Thomas Verbogt, Hij heeft me met zijn ‘Als je de stilte ziet’ de afgelopen tijd geraakt en opgetild. Het trilde nog lang na.

Een tijd eerder kwam dit pareltje op mijn pad: ‘Een bijna volmaakte vriendschap’ van Milena Michiko Flasar.
‘Dat meisje daar, ze roert zonder ophouden met haar vinger in de plas. Maakt alleen maar tekeningen die vervloeien. Het is een zinloos en toch gelukkig spel. Het meisje lacht voortdurend. Ik vraag me af waarom wij dat niet meer kunnen, zinloos gelukkig zijn. Waarom we, als we groter worden, in nauwe en lage ruimten zitten, waar we ons ook bevinden, hooguit van de ene ruimte naar de andere gaan, terwijl we als kind toch in een ruimte zonder muren waren. Want zo herinner ik het me: toen ik klein was, was mijn onderdak mijn hier en nu. Noch het verleden noch de toekomst kon me iets maken, en hoe mooi zou het zijn als dat vandaag nog zo was. Als we bijvoorbeeld niet voor het resultaat zouden werken, maar uit overgave, zonder inspanning.’

Zoveel moois in deze passage. Mijn onderdak mijn hier en nu. Zinloos gelukkig zijn. Iets doen, niet met een reden, een resultaat, maar puur omdat je het graag doet. Geen inspanning maar overgave. Voor mij zit dat in spontane ontmoetingen die raken, zomaar op straat, thuis aan tafel met dierbaren, theater, schoonheid, muziek, de moeder gans die hier in de sloot voorbij zwemt met haar vijf jongen. Het zijn ook juist die dingen waar we in alle drukte zo snel aan voorbijgaan.
En de liefde. Ik heb de afgelopen tijd zo goed gevoeld wie me lief is. Door de opgelegde afstand kwam juist het besef wie echt nabij zijn. Ook mijn eigen geliefde heb ik opnieuw leren kennen, zo op elkaars lip, onder elkaars huid, de verschillen pregnanter, de behoefte elkaar opnieuw te ontdekken en lief te hebben groter.

Niet alleen wie, maar ook wat ook me lief is, werd helder. Dat bleken geen grote dingen en het lag heel dichtbij huis, wat een fijne ontdekking.
Veel mensen die ik heb gesproken in mijn coachingspraktijk en op straat (zoveel meer contact gehad met mijn buurtjes in de straat en in de supermarkt) vonden het fijn om de afgelopen maanden zo dichtbij huis te blijven. De eenvoud die het brengt, als alle overtollige onrust en afleiding wegvalt. Zelfs jongeren en studenten heb ik horen zeggen dat het best fijn was, even geen afspraken, geen evenementen, niet doorlopend ‘aan’ staan, het wegvallen van de FOMO, fear of missing out. Bizar toch, dat je meedoet niet omdat je er zin in hebt, maar uit sociale angst iets te missen?

Het is dichtbij vaak veel fijner dan we denken. Rommelen in huis, of in de tuin, een praatje met de buren, wandelen langs een slootje, lekker koken, boodschappen doen voor iemand die het nodig heeft. Het is echt waar: klein geluk ligt op de stoep.
Daarom stuit het misschien ook wel op zoveel weerstand dat de overheid nu als prioriteit heeft om de KLM te redden. Waarom eigenlijk? Als ik mensen vroeg: wat heb je gemist de afgelopen tijd? heb ik zelden iemand gehoord die zei: ‘dat ik niet meer kon vliegen.’ Het blijkt geen primaire menselijke behoefte, maar een maatschappelijke financiële kwestie. De stem van de macht en het geld die spreekt en besluit. En voor we het weten, wordt dat weer normaal en volgen we deze maatschappelijke norm.

Maar we zijn geen volgers, we zijn medescheppers. En we hebben de keuze, ook nu alles langzaamaan weer ‘open’ gaat. Laten we vanuit vrijheid kiezen en dichtbij blijven.
Bij wat we hervonden hebben. Bij onszelf en bij elkaar.

 

Ps mooie boekentips zijn hier te vinden, in mijn digitale bibliotheek